(Unknown author - Public domain)
De smartlap. Een typisch Nederlands fenomeen? Je zou het haast denken. Toch is dat niet zo. Sterker nog, de smartlap komt niet eens uit Nederland van oorsprong, maar daar hebben we het straks over. De smartlap - of zoals tegenwoordig wel het levenslied genoemd - hoort bij de Nederlandse cultuur net zoals de Duitsers de schlager hebben en de Fransen hun chanson. Het is dus wel landelijk verankerd in de cultuur.
Maar goed, terug naar de oorsprong van de smartlap, zoals de titel ons al meedeelt. De oorspronkelijke betekenis stamt uit de Middeleeuwen af van een katholiek gebruik met een vastendoek; een doek waarop het lijden van Christus te zien was. Zo'n 200 jaar later, rond de 18e eeuw, maken straatzangers gebruik van een roldoek; een opgerold doek wat werd opgehangen tijdens een straatoptreden en waarop afbeeldingen te zien waren die de muziek illustreerden.
Een moderne tegenwoordige benaming begin 20e eeuw was de smartlap, een term die eveneens het lijden verbeeldde, maar ditmaal via zangteksten alleen. Sinds de jaren '70 is die term langzaamaan vervangen door de term levenslied waarin de tegenslag, bitterheid en het verdriet van alledag wordt bezongen. Tot zover die uitleg over het woord en het gebruik van de smartlap.
Dan de geschiedenis in Nederland. Hiervoor kijken we naar de na-oorlogse Tweede Wereldoorlog periode. Nederland werd herbouwd en gemoderniseerd, er werd hard gewerkt en de welvaart nam langzaam toe. Die vrolijkheid en zekerheid werd bij ons ondermeer vertolkt door Willy Alberti. Deze nam Italiaanse liedjes over en gaf er een eigen Nederlandstalige tekst aan.
In de jaren'60 deed Johnny Hoes ook een flinke duit in het zakje en richtte zelfs zijn eigen platenmaatschappij Telstar op. In die jaren '60 kwam er in Engeland een nieuw fenomeen opduiken in de muziek: naast de beat, pop en rockabilly was er een alternatief geluid in de vorm van 'Morbid Pop'. Ook wel 'Splatter Platters' of 'Death Discs' genoemd, waren dit vrij onschuldige en vaak dromerige melodiën, waarbij morbide teksten over moord, zelfmoord, verkeersongelukken en het hiernamaals centraal stonden.
Ouders voorop en ook de media spraken hier schande van en de platen werden niet gedraaid op de radio, maar de jeugd vond het des te mooier en interessanter. Voorbeelden hiervan zijn Ray Peterson's 'Tell Laura I Love Her', Mark Dinning's 'Teen Angel', de Shangri-Las met 'Leader Of The Pack' en Johnny Leyton's 'Johnny Remember Me'. Deze stijl van kommer en kwel was de basis voor de vele liedjes én de doorbraak van Mary Servaes, ofwel De Zangeres Zonder Naam.
En hoewel in Nederland destijds niet iedereen gelukkig was of werd van deze nummers, bleek de bodem gelegd voor een hele industrie. De smartlap was geïntroduceerd. In de decennia erna werden artiesten als André Hazes, Koos Alberts en Frans Bauer zijn er groot mee geworden. En die Duitse schlager? Die werd door Denny Christian mee naar Nederland genomen.
Samen met het levenslied is de schlager samengesmolten tot een nieuw modern fenomeen, dat van de Piratenfestijnen of Piratenfestivals. Sinds de jaren '80 mag er in Nederland ook legaal gebruik worden gemaakt van de 27 MC, één van de eerste vormen van social media in Nederland. Veel gebruikers uit die begintijd waren toen al stiekem bezig met het uitzenden van eigen radioprogramma's en muziek. Dit was niet toegestaan, maar men was creatief genoeg om dit door te zetten, tot op de dag van vandaag aan toe.
Dit werden ook wel zendpiraten genoemd en daaruit zijn de Piratenfestivals weer ontstaan. Deze grootschalige feesten trekken meerdere keren per jaar vele duizenden liefhebbers naar groots opgezette festivaltenten met Nederlandstalige muziek waar de smartlap en het levenslied groots worden gevierd, compleet met polonaise. Er is een hele wildgroei aan kleinere Nederlandse artiesten in het genre, die dit schnabbel-circuit bewandelen met wisselend succes.
Op de radiozenders komt dit fenomeen nog af en toe voor maar is het al grotendeels uit beeld (en gehoor) verdwenen. Maar de smartlap is nog lang niet dood; de smartlap leeft en zolang er lief en leed bezongen kan worden, zal dit muzikale fenomeen bestaansrecht behouden. Of je er nu wél of niét van houdt.