^{(Willem_90 - Public domain)} 

Eerder sprak ik al over 'Dingen Die Verdwijnen' waarin een aantal zaken op rij werden gezet, die binnen een generatie of twee volledig veranderden. Dit onderwerp verdient wat meer aandacht vinden wij, vandaar dit artikel over waarom het kopen van muziek verdwijnt. Niets dramatisch of schokkends, maar wel het vertellen waard. Want hoé kochten wij vroeger muziek? En hoe eindigt dit alles?

Hiervoor gaan we even terug naar de jaren '50. De tijd van de bandrecorder en 78 toeren platen van schellak. Na de Tweede Wereldoorlog moest er wereldwijd weer worden herbouwd en dat bracht veel werk met zich mee. Gezinnen werden weer uitgebreid, de welvaart nam toe en de fiets of motorfiets werd ingeruild voor een auto. In Amerika, waar Detroit dé autoproductiestad was bij uitstek, werden in eerste instantie nog de al in gebruik zijnde radio's gemonteerd voor wat muziek. Dat was prettig voor onderweg.

De autobouwers hadden ook grote luidsprekers opgehangen voor wat muziek in de fabrieken, en een zwart platenlabel genaamd Motown (afkorting van Motor Town zoals Detroit ook wel werd genoemd) werd flink gedraaid, wat veel sterren voortbracht. Deze muziek wilde men ook afspelen in de auto. Aangezien er geld werd verdiend door iedereen, was er ook ruimte voor een nieuwe markt: de popmuziek. De 78 toerenplaat werd langzaamaan vervangen door de 33 toeren vinyl elpee en ook het 7 inch singletje kwam er aan. In de huiskamer vertaalde dit zich in een draagbare pick-up met ingebouwde versterker en een speaker in het draagdeksel, zodat je je eigen huisfeestje kon geven. 

Omdat platenspelers en bandrecorders in en auto niet écht handig te bedienen zijn, moest er iets compacts worden uitgevonden. Amerika en Europa verschilden hier in in eerste instantie. Waar in America de 8-track ofwel 8-sporen cassettespeler het dominante systeem werd, bracht Philips de audio compact cassette uit, die niet veel later een wereldstandaard zou worden. Beide systemen waren compact, konden tegen een stootje, waren goedkoop te produceren en het succes was enorm. ^{(Studio Alijn - Creative Commons Zero, Public Domain Dedication)}

Philips was ook zo'n beetje de enige fabrikant ter wereld, die voorstander was van het thuiskopiëren: zelf een cassettebandje kunnen opnemen met muziek vanaf de radio of platenspeler. Dus daar werd de apparatuur ook voor gemaakt, tot groot ongenoegen van de muziek industrie. En waar werd die muziek gekocht eigenlijk? In de jaren '60 werd muziek voornamelijk gekocht door tieners, als feestalbums. Verzamelalbums met 12 tot 14 liedjes van verschillende artiesten werden gekocht in grote luxe warenhuizen. 

Deze hadden een soort platenbar ingericht waar een toonbank met daarachter draaitafels stonden en daaronder de voorraad platen die men verkocht. In de toonbank stonden losse hoorns met een snoer, welke verbonden waren met een platenspeler. Je vroeg aan de verkoper of deze een plaat naar keuze voor je wilde draaien, zodat je eerst kon luisteren voordat je tot aanschaf overging. Een elpee kopen was dan ook een luxe. Hier ontstonden ook de pop- en hitlijsten, welke wekelijks op de radio werden gedraaid op basis van verkochte platen.

In de jaren '70 werd de oude buizenradio vervangen in de huiskamers en deed het stereomeubel zijn intrede. Radio, cassettedeck, versterker en platenspeler in een meubel op wielen en een glazen deur ervoor, waar onder de installatie ruimte was om je platencollectie op te bergen. Deze sets hadden de mogelijkheid om de muziek te kunnen kopiëren en zo kwam de verkoop van losse en lege audiocassettes langzaam op gang. Deze bestonden eerst alleen nog in standaard ferro kwaliteit, en Dolby ruisonderdrukking was alleen beschikbaar op de duurdere sets. Maar het was van mono al gegaan naar stereo. Quadrofonie flopte echter. ^{( M A R I O - Public domain)}

Dan komen de jaren '80. De popmuziek is in volle ontwikkeling en de hitlijsten op radio en tv zijn populairder dan ooit. Er komen speciale platenzaken in de winkelcentra, waar je uitsluitend singles, elpees en lege cassettes en later ook voorbespeelde cassettes kon kopen. In Nederland floreert de Free Record Shop hier in en wordt al snel de grootste. Eens per jaar krijg je een gratis verzamelalbum mee van nieuwe artiesten, en de merchandise wordt verder uitgebreid met vlaggen, t-shirts, 12 inch vinyl platen enzovoorts. Muziek is top business en Nederlandse merken als Telstar, Boni/Break Records, DuReCo en Arcade zijn begrippen als het aankomt op het uitbrengen van muziek. De audiocassettes zijn sterk verbeterd met chromium en metal tapes.

Dan komen de jaren '90 er aan. De huiskamer digitaliseert in rap tempo en de vinyl platen worden vervangen door de compact disc. Hoewel in eerste instantie twee keer zo duur als een vinyl album, is het onaantastbare muziek zonder krassen en kraken. Een duurzaam medium dus. De audiocassette gaat ook digitaal met de DAT-recorder en Philips' DCC. Dat laatste systeem is ook backwards compatible met de audio compact cassettes, maar de digitalisering zet verder door met de intrede van de personal computer in menig huiskamer, die eveneens zorgt voor de komst van blanco te beschijven cd's.

Samen met het internet kan er nu op grote schaal worden gekopieerd en met diensten als Napster, KaZaa en LimeWire worden hele cd's wereldwijd en anoniem verzonden en ontvangen. De mp3 doet zijn intrede als digitale compacte muziekstandaard en vanwege de geluidskwaliteit is dit nog populairder dan de compact disc. Begin de 00's zijn de eerste digitale mp3-spelers al op de markt die met het formaat van een pakje sigaretten zorgen voor urenlang muziek. 

Door dit verspreiden en kopiëren komen mensen wereldwijd ontzettend veel nieuwe artiesten en muziek tegen die nog nooit eerder was gehoord op de radio. De hele muziekindustrie raakt hierdoor in paniek, platenzaken draaien haast geen omzet meer en muziek wordt gemeengoed. Rond dit tijdperk moet de artiest van strategie veranderen om te overleven en zijn het de festivals en muziekevenementen die met live optredens zorgen voor geld in het laatje, terwijl de cd bijkomstigheid wordt. ^{(Njahnke - Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0)}

Doordat strengere wetgeving muziek draaien verbiedt in winkels en fabrieken (óf tegen een hoge jaarlijkse vergoeding) en de audio al is verhuist van de losse mp3-speler naar de mobiele telefoon, die ook radio kan ontvangen, wordt mobiele muziek een wegwerpartikel, één van de vele apps op je toestel. TikTok's of YouTube kijken is tenslotte ook mogelijk en daar heb je diezelfde muziek ook.

Uiteindelijk zijn het YouTube en een streamingdienst als Spotify die een overeenkomst met de grote platenindustrie sluiten. Artiesten krijgen een vaste vergoeding betaald per view. Het grootste deel van de inkomsten komt nu uit live optredens en de audio cd is op sterven na dood. Platenzaken bestaan niet meer, op een alternatieve enkeling na. Het mobieltje neemt nu muziek als een klein onderdeel in het dagelijks leven plek in. Draadloze oordopjes in, wifi of bluetooth verbinding aan en luisteren en kijken maar. Tweedehands cd's gaan soms voor 10 eurocent in een partij via Marktplaats van de hand. Voor nog geen tientje per maand kun je nu álle muziek legaal beluisteren zonder reclame.

Is de muziek dood? Is de artiest dood? Feit is wél dat de muziek in al die jaren sterk is veranderd. Meer stijlen, meer subgenres, maar ook meer artiesten en dus minder kwaliteit. De muziekindustrie pusht een handjevol artiesten, hebben contracten met alle grote festivals en blijven cashen met elke keer dat er gekeken of geluisterd wordt. De 99,99999% van alle andere artiesten mag niet in de spotlight komen. Dat kost teveel van de winst. ^{(Юный рыбак - Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0)}

Inmiddels laat menig piratenzender zich daarom horen. Men is 3FM helemaal beu, net als de commerciële radiozenders, waar er soms evenveel reclame als muziek te horen is. Die meerderheid verdiént het om gehoord te worden en om geboekt te worden. Ook zij verdienen de spotlight. En wij als luisteraar moeten hen die mogelijkheid geven. Een artiest die een gitaar heeft van 80.000 euro, soms jarenlang nummers schrijft en herschrijft, wordt vervolgens geboekt voor nog geen 500 euro, en moet dan zijn cd zien te slijten voor nog geen 20 euro, om hem een jaar later op Marktplaats tegen te kopen voor 50 eurocent. Dat is schandalig. Dat klopt niet. En dat moeten we ook niet willen. 

Wat de toekomst brengt is niet bekend, maar muziek mag niet als wegwerpartikel eindigen. Muziek verbroedert, het geneest en heelt, het is troostend en feestend, het is cultuur, een tijdsbeeld of een protest, maar het is bovenal creatief en een kunstvorm. En dat moeten we koesteren. Maar laten we terugkeren naar het kopen van muziek, en het verdwijnen daarvan. Ik ben opgegroeid met veel muziek in mijn leven en heb ook een indrukwekkende privé collectie mag ik best zeggen. Hieronder daarom een eerbetoon aan en overzicht van de platenzaken van weleer, waar ík mijn muziek kocht en koop:

1. Groshart

Een van huis uit elektrotechnisch installatiebureau, welke een winkelpand had in het centrum van het dorp waar ik woonde. De helft was wit- en bruingoed (keukenapparatuur en televisies) en de andere helft was speciaal ingericht voor elpees en singles. De beste man had hiervoor een jonge verkoopster ingehuurd die alles wekelijks goed bijvulde en alle Top 40 singles in voorraad had. Ook de muziekalbums waren goed en ruim vertegenwoordigd met een zeer breed aanbod. Hier begon ik met mijn eigen collectie, waar ik overigens nog heel wat van bezit.

2. V & D

Hoewel Vroom & Dreesman een traditioneel warenhuis was in oude stijl, was de platenafdeling dat allerminst bij ons. Ze hadden zelfs veel import singles en elpees en je kon er ook echt koopjes scoren wat dat betreft. Twee keer per jaar grote uitverkoop met prijzen van 25 cent (€0,11) per single en 1 gulden (€0,45) per elpee. Dan koop je ook echt wel groot in natuurlijk. Het voordeel van een grote stad en omdat ik op zomerkampen ook voor dj mocht spelen, was iedereen altijd erg gelukkig met mijn collectie.

3. Radio Musette

Hoewel een lokale keten, deden ze het er enorm goed. Met een aanbod wat de Free Record Shop kon evenaren, plus veel import merchandise, plus audio apparatuur en televisies, eigen merk cassettebandjes per 10-pack en zeer lage prijzen is daar veel van mijn collectie vandaan gekomen. Radio Musette had grote ambities met meerdere filialen en ze waren sponsor van een volleybal team. 

4. Galeries Modernes / Maxis

Galeries Modernes was een nog ouder en traditioneler warenhuis dan V & D. Ronduit oubollig, maar op platengebied hadden ze alles en konden ze ook alles bestellen voor je. Na de opheffing van deze lokale keten kwam de Maxis in het pand en die moderniseerden flink in mediaspelers en geluidsdragers. Een groter en nieuwer aanbod was het resultaat. De hele Top 40 was er altijd op voorraad en de portable stereo's en walkmans werden met grote kortingen verkocht. 

5. Free Record Shop 

De Rotterdammer die meevoer op de Holland Amerika Lijn en eenmaal in New York aangemeerd heel zijn kajuit vol zette met ingekochte platen en speciale remixen om ze dan in Nederland weer te verkopen; dát is het succesverhaal van ondernemer Hans Breukhoven. Wie kent niét de White Label albums uit die beginjaren? Zijn Free Record Shop keten bereikte in de jaren '80 een groot hoogtepunt en was overal te vinden. Hier heb ik heel veel lege cassettebanden gekocht, veel 12 inches en natuurlijk trouw alle Top 40 singles. Later kwamen daar ook de cd's bij natuurlijk en de overige merchandise.

Zijn dood heeft een uitwerking gehad in menig winkelcentrum en met het verdwijnen van de vele winkels staat dat ook nog eens symbool voor de muziekverkopen, die tanende zijn. Zijn visie was succesvol, de prijzen laag, de acties en uitverkopen ongekend populair en daar mogen we Hans dankbaar voor zijn.

6. Dixons

Ons Dixons filiaal was dan niet supergroot, maar wel super veelzijdig met een volwaardige platen afdeling in de jaren '80 en '90. Zij deden aan de Mega Top 50 in plaats van de Nationale Top 40, en ik kocht er heel wat singles en lege cassettebanden destijds. Toen de compact disc in opmars kwam, sloten ze hun platenafdeling helemaal. Ik heb toen nog honderden plastic platenhoesbeschermers voor 10 cent (4 eurocent) per stuk gekocht. Dixons had veel, maar kon uiteindelijk niet op tegen de Free Record Shop.

7. Virgin Mega Store

Waar een grote stad groot en zelfs groter in kan zijn, is als miljardair Richard Branson jouw stad als één van de twee uitkiest voor zijn Mega Store concept. Een hypermarkt met 3 verdiepingen en alles op het gebied van muziek, video en merchandise. Elpees, cd's en videobanden, t-shirts, kalenders, mode, noem maar op. De Virgin Mega Store was een absoluut walhalla wat dat betreft en het overtrof de Free Record Shop op veel gebieden, waaronder de prijzen die soms belachelijk laag waren. Veel import materiaal, veel limited editions, zelfs gesigneerde exemplaren, ze hadden het allemaal.

8. Media Markt

Wat de één kan, kan de ander ook, moet de Media Markt gedacht hebben bij het openen van hun eigen Super Store. Ook hier twee verdiepingen met alleen maar muziek en films, lege cassettes en blanco cd's tegen dumpprijzen. Dit waren lokkertjes voor de overige vijf verdiepingen vol huishoudelijke apparaten en elektronica. Destijds een echte publiekstrekker die hun prijzen altijd zeer concurrerend wisten te houden. Vragen om volumekorting was er nooit een probleem.

9. Plato / Concerto & Boudisque

Als de muziek verhuist naar het festivalterrein, dan gaat de merchandise ook mee natuurlijk. Zaken als Plato, Concerto en Boudisque zijn hier groot mee geworden en zijn een vaste factor naar hun eigen winkels in het land. Hier geen hitlijsten of winstpakkers, maar wel die mooie juweeltjes, alternatieve en sub-genres, in-house signeer sessies en meets & greets met de artiesten. Deze formule houdt stand omdat ze met de tijd zijn meegegaan qua concept. Dat verdient alle lof.

10. Online

Tja, waar eindig je dan als je muziek fysiek blijft kopen? Natuurlijk kom je dan aan bij websites als bol.com , suburban.nl en zelfs marktplaats.nl. Ik ben een kind uit de tijd van het fysiek kopen van muziek en dat zal ik ook altijd blijven doen, omdat ik de artiest op die manier wil blijven ondersteunen. Ik wil iets tastbaars in mijn handen als ik luister. Vroeger was een elpeehoes van 30 x 30 centimeter een mini schilderij in je woonkamer en je collectie was het museum. De tijd van cd's verschrompelde dat al tot een groot uitgevallen voetbalplaatje, maar goed.

Muziek huren in combinatie met een abonnement vind ik maar niks, maar dat is persoonlijk. Natuurlijk kijk en luister ik wel online, maar als het even kan pak ik een cd, leg deze in de nieuwe ghetto blaster die we hebben gekocht en dan mag hij vol open wat mij betreft, terwijl ik de booklet helemaal doorlees en de songteksten bekijk. Of audiocassettes terugkomen? Ik betwijfel het. Of de elpee terugkomt? Er is een nichemarkt met hardcore liefhebbers van vinyl, maar het wordt nooit meer zoals vroeger. Voor Nederland was het tijdperk van platen en cassettes het tijdperk van Hans Breukhoven en zijn Free Record Shop. Hans is dood, en dat tijdperk helaas ook. Maar fysieke media mogen altijd blijven bestaan wat mij betreft. 

Ik ben een koper, een liefhebber van het fysieke, een ontdekker van de albumhoes en de inlay, een genieter van teksten. Muziek luisteren is méér dan een passie of een hobby. Het is voor mij een levensstijl en dat heb ik graag zichtbaar om mij heen, met ruim 700 cassettebandjes, 1.400 singles, 900 elpees en ongeveer evenveel cd's. Het is niet de grootste collectie, maar het is wel míjn collectie.