Beschaving. Een gebruikte term voor onze moderne samenleving, en die ons onderscheidt van dieren. Communicatievormen, hoor en wederhoor, rechten en plichten, wetten en spelregels; het zijn onderdelen van onze beschaving. Een dun en fragiel laagje (net als vrede) wat onze samenleving bijeen houdt. En de afgelopen dagen zag Nederland iets heel anders: vernielingen, geweld, bedreigingen, mensen thuis opzoeken. Dat heet fascisme.
Laat ik vooraf beginnen om te zeggen dat ik de Nederlandse boeren enorm waardeer en respecteer. Mijn grootouders kwam beiden uit grote boerenfamilies met boerderijen en tuinderijen voort en ook ikzelf heb het genoeg van tuinieren en het opgroeien met boerderijdieren mogen meemaken van heel dichtbij. Ik begrijp waar de boer vandaan komt en wie hij is. Waarom hij 'boert'. En daar mogen we erg dankbaar voor zijn in Nederland, en ook vér daarbuiten.
Een boer staat half in de nacht al op, gaat hard aan het werk op het land, of met de dieren, en gebruikt daar veel machines bij. Machines die heel veel geld kosten. En daarvoor zijn miljoenen aan leningen voor afgesloten. Dat was mede mogelijk gemaakt ná de Tweede Wereldoorlog, door diverse boeren partijen zoals (de voorloper van) het CDA en ook de (voorlopers van de) SGP. Nederland was een agrarisch land en dat moest zo blijven was de redenering. Ook een bank als de Boerenleenbank (de voorloper van de huidige Rabobank) zat heel dicht op het vuur en wist wat er speelde.
En hier splitst het verhaal zich. Aan de ene kant de boer die in ruil voor de leningen zijn bedrijf kon opschalen en vergroten wat zou zorgen voor meer winst. Aan de andere kant de politieke partijen, die standaard de stem van de boer zouden krijgen, en tenslotte de banken die hun investering steeds sneller terugverdiend zouden zien. En tot in de jaren '90 leken het gouden tijden voor de boer: de gesteunde politieke partijen zaten stevig in het zadel, de boer kreeg vergunningen voor opschaling tot megastallen en de banken verstrekten met succes lening op lening.
In de 21e eeuw zijn de verhalen anders. Het milieu wereldwijd roert zich en de planeet vertoont de symptonen van een patiënt met hoge koorts. CO2 blijkt een broeikasgas voor de atmosfeer, waardoor we steeds hogere temperaturen krijgen en een sterk wisselend extremer wordend klimaat, wat hier en daar al levensbedreigend begint te worden. Bovendien smelten ook de Poolkappen met ijs versneld, waardoor de zeespiegel veel sneller gaat stijgen dan verwacht. Al deze feiten zijn wetenschappelijk en herhaaldelijk aangetoond.
Tel daarbij op dat methaangas (via mest van vee) tot ruim 80 keer méér de atmosfeer opwarmt, en je ziet het probleem. De Haagse politici hebben zich té lang blindgestaard op eeuwige groei en expansie met milieubeleid en het verstrekken van vergunningen. Daarnaast speelt tegenwoordig ook populisme een grote rol in de Nederlandse politiek. Helaas. De banken hebben de afgelopen decennia té makkelijk kredieten verstrekt alsof het een casino in Las Vegas betrof. Ook hier kreeg nepotisme vat op de sector, waarbij iedereen elkaar wilde aftroeven met de grootste winsten en risico's. De internationale kredietcrisis van 2008 heeft ons dat wel geleerd.
En dan de boeren zelf. Deze stonden en staan onder een steeds hogere druk. Leningen worden niet meer verstrekt, waardoor er geen groei meer mogelijk is. Machines blijven kapot staan waardoor de werkdruk hoger wordt en/of de opbrengst kleiner. De supermarkten buitelden tot voor kort over elkaar heen met stuntprijzen, kiloknallers en grootverpakkingsvoordeel.
Maar waarom dan voornamelijk alleen in Nederland van die zware maatregelen tegen CO2? Omdat we juist hiér alle megastallen hebben en die exporteren het vlees naar andere Europese landen voor de Italiaanse Parmaham tot de Spaanse Chorizo en ook de Duitse bockwürst. Nederland produceert ontzettend veel vee voor heel Europa, dat is een feit. En dat laat de CO2 uitstoot ook eenvoudigweg zien:
Maar nog even over die zware supermarktconcurrentie: hierdoor kwamen ook de winsten zwaar onder druk te staan. Meer werk, harder werk, lagere winsten en minder opbrengsten. Bovendien werd er vanuit de overheid nog steeds royaal met agrarische subsidies gestrooid. Kortom: ook dit systeem is ernstig verstoord en eveneens een zieke patiënt, die nodig behandeld moet worden. Ondertussen zijn er nationaal, Europees en wereldwijd afspraken gemaakt in 2015 in Parijs om de temperatuurstijging onder de 1,5 graden celsius te houden. En ook dit beleid faalt inmiddels, we zitten er al ruimschoots overheen, met dramatische gevolgen voor de toekomst.
Het in de grond pompen van CO2 is al sinds de jaren '90 een mislukt project bij Barendrecht onder Rotterdam. Het is kostbaar, levert amper milieuwinst op en het effect is minder dan minimaal. Ook het industrieel afvangen staat nu nog in de kinderschoenen en levert amper iets op. De politiek wil het niet oplossen en hoopt dat binnen één of twee generaties er nieuwe technologie komt die het wél kan oplossen. Dat is echter naïef en te laat.
De boer zit vast aan zijn leningen en gedrukte winsten en opbrengsten. De banken zitten vast door een nieuwe kredietcrisis op komst. De politiek zit vast aan gemaakte afspraken en ook vooral aan populisme en prestigeprojecten. Kortom: de boel zit stevig op slot. Als dat het enige probleem zou zijn, dan biedt beschaving een oplossing. Ga praten. Praat mét elkaar en leer van elkaar, maar praat niet tégen elkaar, met het eigen gelijk voorop gesteld. En dat is nu precies wat we in Nederland zien.
Want de banken kunnen niets anders dan kapitaal opeisen van uitstaande leningen en geen nieuwe kredieten verstrekken. De politiek moet echter uit de ivoren toren komen en weer écht naar burgers en boeren gaan luisteren, in plaats van elk protest na afloop in een lade op te bergen, of nog erger: het direct naar de prullenbak verwijzen. Want ook in dié tijden leven we nu; het wordt gekscherend al 'Teflon politiek' genoemd, want men laat in Den Haag alles (en dus ook de verantwoording) van zich afglijden. Daar is nog heel wat te verbeteren wil die beruchte 'kloof tussen burger en politiek' een gedicht gaan worden. Daar is inzet voor nodig.
Echter, de boer zal moeten leren de koppigheid en nukkigheid even stop te zetten en plaats te laten maken voor een luisterend oor, zoals dat hoort in een beschaving. Zet de persoonlijke situatie even opzij voor een leerzaam moment of gesprek met mensen die er écht van afweten. Ik zou een paar busreizen voorstellen, met politici en agrariërs, om een dag langs te gaan bij wetenschappers, klimaatspecialisten, bankiers, en boeren die het roer al wél hebben omgegooid. Ga een dag samen in een bus door Nederland en spreek met de experts op het gebied van economie, wetenschap, klimaat en financiën. Ga luisteren en stel vragen, maar laat het vooral leerzaam zijn en neem dat mee terug.
In een beschaving zie ik namelijk als burger wél oplossingen voor de boer:
- ga voor nieuwe kredieten niet meer bij de bank langs, maar leg het voor als crowdfunding in de directe omgeving. Laat burgers jouw bedrijf financieel steunen. Geef ze in ruil daarvoor een gedeelte van je oogst of opbrengst. Hierdoor is de lijn kort in transport en de gemeenschap profiteert ook van jouw harde werk.
- pak de politiek aan met nieuwe subsidie-aanvragen: nu betaal je voor CO2 uitstoot van mest, maar kijk eens of je subsidie kunt krijgen als je overschakelt op aquaponding of hydroponding; je neemt dan immers veel CO2 op uit de natuur en verlaagt daarmee de CO2 in de atmosfeer.
- schakel om naar een vorm van 'oer'-boeren. Kijk of je een soort mini bos met groente, fruit en dieren kunt creëren op het land, waarbij mensen dan tegen betaling zélf kunnen komen plukken, oogsten of slachten. Hef ook entree. Burger die je dagelijks komen helpen met boeren kunnen dan tegen reductie in voedsel worden uitbetaald. Een multidiverse boerderij kán weleens de toekomst worden.
- kijk eens in een nieuw op te zetten ondernemingsplan wat je kosten en opbrengsten zouden zijn áls je zou omschakelen naar bijvoorbeeld een visfarm, of een aqua of hydroponics farm, waarbij je de gewassen gaat telen voor de vleesvervangende industrie. Want die groeit als kool.
Er zijn nog veel meer mogelijkheden aan te dragen, maar praat mét elkaar, en niet tégen elkaar. Door van elkaar te leren en elkaar te respecteren hebben boeren straks ook een goede en gezonde toekomst in Nederland. Dát is pas beschaving. Maar niet wat we niet zien en horen in de media. Mensen thuis opzoeken terwijl er jonge kinderen aanwezig zijn, zaken in de brand steken, mensen bedreigen, dat is geen toekomst; dat hebben we in de jaren '30 in Duitsland wel gezien, dat is fascisme en dat is zeer gevaarlijk en onwenselijk voor een beschaving.
Nederland kan heus blijven boeren, ook in de toekomst, maar niet meer op de huidige manier. En de burger begrijpt en steunt die boer ook echt wel. Maar het roer moet nu echt om, omdat politici veel te lang hebben gewacht met veranderingen, omdat de winsten bij banken en boeren zo hoog waren. De verleiding om te veranderen was er niet, maar nu kan niemand er meer omheen.
Want beschaving is als een dun laagje vernis en dat moet goed onderhouden worden door iedereen.
