Het is 25 december 2023 en Eerste Kerstdag. Een tijd voor dankbaarheid en om bij dingen stil te staan. En dan besef je hoeveel er is veranderd aan het Kerstfeest en alle dingen er om heen. Laten we eens een halve eeuw terugkijken, naar Eerste Kerstdag 1973. En hoewel dit uit persoonlijke ervaringen wordt beschreven, zullen velen zo niet iedereen er wel het nodige in herkennen.
1973
Het is 1973 en je bent nog kind op de lagere school; zo heette de basisschool vroeger. Je bent al weken in de kerststemming, al sinds Sinterklaas on land weer heeft verlaten. Kerstmis is gezellig samenzijn, sfeer, lekker eten, samen spelletjes spelen én natuurlijk kerstcadeautjes uitpakken. Je hebt al schoolvakantie natuurlijk, en afhankelijk van je leeftijd geloof je net als Sinterklaas nog wel of niet meer in de Kerstman.
Religie speelt natuurlijk ook een grote rol in het Kerstfeest van 1973. Samen met je ouders en/of grootouders op Kerstavond naar de Kerk om samen te zingen en te bidden. Het gevoel van saamhorigheid in de samenleving in sterk. De kerkdonaties zijn royaal te noemen voor de vele goede doelen. Enkele dagen vóór Kerstmis wordt de aankoop van de kerstboom gedaan.
Er is een ruime keus in boomsoorten en groottes, in 3 prijsklassen elk. Een dure boom kost wel 12 gulden 95 (€ 5,88) en de goedkoopste 'bloempot' modellen zijn er vanaf 7 gulden 95 (€ 3,61). En dan kon je ook nog kiezen tussen een boom mét of zónder kluit er aan, mocht je hem na gebruik nog willen poten in de eigen tuin. Dat laatste deden we dan ook trouw elk jaar, net zo vaak tot de boom niet doodging en je hem dan nog jaren er na weer kon gebruiken.
Eenmaal thuis werd er een zinken emmer gezocht en tuinaarde, waarna de boom in de emmer op een bijzettafeltje werd geplaatst, zodat het aankleden kon beginnen. Allereerst werd de bijzettafel of het kruikje rondom bekleed met rood crepe papier. Op het tafeltje kwam een mooi passend kerstkleed met opdruk te liggen. Daarop kwam de emmer met de kerstboom te staan, waarna de emmer ook met rood of groen crepe papier werd versierd en bedekt.
Met een snijschaar werd de top uit de boom geknipt, zodat de piek in de boom paste. Wij hadden ouderwets en mooi glazen sierwerk en kerstballen die we elk jaar trouw en heel voorzichtig in- en uitpakten. Maar eerst werden er een aantal lijnen met kerstverlichting in gehangen. Een traditioneel groen snoer met kleine witte puntlichtjes, maar daarnaast ook twee snoeren met grotere lichtballen die allemaal gekleurde lichten hadden.
Vervolgens kwamen de glazen kerstballen te voorschijn. Het koekhuisje, de vogeltjes op een metalen knijpertje, de ronde bollen met een witte sneeuwkraag, doorzichtige ballen en ga zo maar door. We kochten elk jaar een kleine aanvulling bij Ter Meulen of Vroom & Dreesmann in Rotterdam, maar het meeste was al erg oud en daar waren we erg zuinig mee. Dan kwamen de kerstslingers in wit en metallic groen die rondom werden gedrapeerd en als finishing touch was daar de spuitbus met kerstsneeuw en het prikkende 'Engelenhaar', wat natuurlijk gewoon witte glaswol was en er mooi uit zag.
Onder de boom stond een grote ovale wasmand vol met kerstcadeaus die iedereen voor elkaar had gekocht. Op elk cadeau stond de naam van de ontvanger en de mand was altijd te klein voor alles wat werd aangeboden door iedereen die langskwam.
De verse boom rook erg lekker van zichzelf en de chemische lucht van de spuitsneeuw voegde daar nog wat aan toe. Lampjes aan en je had instant sfeer. Gezelligheid ten top. Dan werd er een lange wollen draad gespannen; aan de muur of langs het plafond. Met kleine rode en groene mini-knijpers werden de ontvangen kerstkaarten van de post hier aan opgehangen.
We hadden destijds een flink grote familie met veel vrienden en kennissen, dus er werden veel velletjes postzegels van 35 cent (€ 0,16) met kerstkaarten gekocht en dan begon het lange schrijven vanuit de telefoonklapper, die naast namen en telefoonnummers ook alle adressen bevatte. Voor de kerstmuziek hadden we overdag de radio aan staan, hoewel we de eerste kerstmuziek ook al op enkele langspeelplaten (elpees) hadden aangeschaft.
In de keuken werd volop voorbereid, gekookt en gebakken. Het favoriete recept voor Eerste Kerstdag was grootmoeders 'Kip Met De Gouden Eieren'; een recept met in de braadpan gebakken kip en daarna nog doorsudderend met toegevoegde halve perziken, rozijnen en een scheutje alcohol. We zaten met de hele familie aan tafel en mijn grootvader ging voor in gebed en dankzegging, waarna iedereen zichzelf kon bedienen van het vele lekkers.
Na de maaltijd werd er snel afgeruimd en kwamen de spelletjes voor de liefhebbers tevoorschijn. We speelden alles van Scrabble, Mens-Erger-Je-Niet, Rummykub tot sjoelen. Sportiviteit en inclusiviteit voorop. Na het spelen kwamen de drankjes in de woonkamer. Chocolademelk met slagroom of pils voor de volwassenen, en soms een jenever of Grand Marnier.
Zo werd de Eerste Kerstdag afgesloten en mochten de cadeautjes één voor één worden uitgepakt, waarbij iedereen de kans kreeg om de gevers te bedanken en dan was de volgende aan de beurt. Een wandeling voor liefhebbers in de sneeuw volgde als afronding waarbij de kinderen op de slee werden voortgetrokken en daarna ging iedereen huiswaarts.
Op Tweede Kerstdag ging de familie dan bij familie of kennissen op visite overdag om de kerstgroeten over te brengen en te bedanken voor de kerstkaart, om dan voor het avondeten weer thuis te zijn. Kerstmis was een waar familiefeest waarbij iedereen betrokken was en niemand werd overgeslagen. De familie was een hechte gemeenschap en het contact met de buren was ook zeer goed en hecht. Het waren dan ook de mensen van grootouders' generatie, die de familie bijeen hielden.
1998
Het is 1998, één jaar nadat de laatste grootouder is overleden. Je bent volwassen, werkt hard en bent met de kerstperiode vrij zoals de meesten. De familie heeft het grootouderlijk huis leeggeruimd en de familie valt links en rechts uit elkaar; de sociale contacten verminderen. In Sinterklaas en Kerstman geloof je niet meer natuurlijk.
Ook de gang naar de kerk is niet langer vanzelfsprekend, door de verhuizingen en het verlies van vrienden en kennissen. Je bent vrijgezel, maar probeert er toch een leuk Kerstfeest van te maken. Je maakt geld over aan goede doelen, en ditmaal is het kerstpakket van de zaak helemaal voor jezelf. Waar je vroeger alles er uit haalde wat je grootvader niet lekker vond en verving door items die hij wél lekker vond, om het vervolgens daar af te geven, daar is nu de inhoud voor jezelf.
Samen met je toekijkende huisdier zet je de kunststof kerstboom op en hangt hem voorzichtig vol met de kerstspulletjes die je hebt ge-erfd. De kerstcadeaus bestaan uit door jezelf gekochte items, het kerstpakket en wat flesjes kerstbier en glühwein. De kerstmaaltijd bestaat uit een stukje diepvries wat in frituurpan en magnetron wordt bereid binnen 20 minuten.
De kerstkaarten stuur je nog steeds trouw aan vrienden en kennissen en de familie die je nog kent. Een postzegel van 80 cent (€ 0,36) op de envelop of briefkaart met natuurlijk welgemeende handgeschreven wensen. Lang niet iedereen stuurt ze nog per post, maar ik ben er blij mee. Ook de eerste smsjes druppelen via de gloednieuwe mobiele telefoon binnen.
Je sjoelt wat alleen en je speelt wat op de spelcomputer en samen met je huisdier geniet je van de maaltijd en het drinken en met enige weemoed denk je terug aan hoe het vroeger was. Op Tweede Kerstdag ga je bij twee kennissen langs voor de visite en een goed gesprek.
2023
Het is 2023, en onze dochter is 18 jaar geworden. Je bent getrouwd, en werkt door omstandigheden thuis. Je hebt je eigen familie inmiddels en deze bezoeken op Kerstavond de kerk, maar je gaat niet mee; je wilt de herinneringen aan vroeger behouden zoals ze zijn, maar de rest gaat wel trouw, en dat is prima zo. Dochterlief viert deze kerstperiode bij haar vriend en diens ouders, dus wij zijn samen deze kerst.
De kerstboom is al jaren geleden vervangen door een kleine houten transportpallet, waarop mijn vrouw met spijkers en wol een kerstboom heeft gespannen. Ledlampjes op batterijen doen de rest. Bovenop staat in plaats van een piek de HEMA-kerstbal in de vorm van een winkelmandje, als gratis reclame van de onderneming. Een kerstpakket ontvangen we van de buurvrouw via de voedselbank, waarvoor we erg dankbaar zijn.
De kerstkaarten schrijf ik nog steeds trouw; hoewel vrienden en kennissen komen en gaan zijn er nog een klein aantal die ik trouw blijf aanschrijven, dankbaar dat we er allemaal nog zijn. De postzegels van €2,02 (4 gulden 45) per kaart print ik via de DYMO Labelwriter, maar de rest schrijf ik trouw met de hand, net als de kerstwensen. Voor de rest zijn het smsjes en berichten op social media.
De spelletjes zijn veranderd in Tayu en Yahtzee die worden gespeeld aan de keukentafel. Zij gaat eten bij haar ouders eerste kerstdag en ik eet thuis met het huidige huisdier. We geven elkaar nuttige kerstcadeaus, iets waar ieder persoonlijk ook echt iets aan heeft en gebruikt.
De wandeling met slee door de sneeuw ligt al jaren achter ons, maar twee dagen na de kerst wandelen we naar de IJssel om te zien hoe hoog het water staat door de vele regen dit natte jaar. Ik denk nog steeds met weemoed terug aan vroeger, maar lach en focus me weer op het heden en de fijne wandeling samen. Ondertussen staat Marktplaats vol met ongewenste gloednieuwe kerstcadeaus waar de ontvangers blijkbaar niet blij mee zijn...
Ik hoop over 25 jaar nóg een update te geven over hoé het kerstfeest is veranderd door de jaren heen. Waarschijnlijk zal ik nog steeds kerstkaarten met de post versturen, want dat hoort zo is mijn persoonlijke mening. Ik heb al meer dan genoeg familie, vrienden, kennissen en huisdieren verloren in die eerste 6 decennia en dat begint langzaam zijn sporen te trekken.
Ik ben blij dat ik er nog ben, dat wij er nog zijn, en blijf de boodschap van hoop en vrede uitdragen op mijn manier. Dankbaarheid oprecht tonen aan anderen die ook aan ons denken en proberen om - net als de grootouders vroeger - de familie bij elkaar te houden en samen te zijn en er voor elkaar te zijn. Want dié boodschap rondom het kerstfeest is met recht tijdloos en van alle tijden.
Wees dankbaar voor wat je hebt, wees gelukkig dat je geliefden er nog zijn.Fijne dagen en een goede en gezonde jaarwisseling. Sluit ik af met mijn jaarlijkse 'preek' die ik iedereen in de wereld elk jaar rond de kerst mee geef.
